Turkije verder verwijderd van Kopenhagen-criteria (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Het nieuwe EU-voortgangsrapport over Turkije was voorspelbaar. Dat daarin forse kritiek zou staan over gebrekkige vrijheid van meningsuiting en de armzalige toestand van de rechtsstaat, viel zonder meer te verwachten.

Daarnaast viel het G-woord. Dat wil zeggen, er werd verwezen naar de dood van honderdduizenden Ottomaanse Armeniërs in 1915. Deze tragedie staat wereldwijd bekend als de ‘Armeense genocide’, maar wordt door Turkije niet als zodanig erkend.

Ergens kwam het de Turkse minister voor Europese Zaken, Volkan Bozkir, goed uit dat het nieuwe EU-voortgangsrapport het G-woord niet uit de weg ging. Zo had hij een reden om het rapport te verwerpen, zonder direct zijn ergernis kenbaar te maken over het feit dat er meer dan twaalf keer het woord ‘veroordeelt’ in stond.

Criteria van Kopenhagen

Volgens het Europees Parlement raakt Turkije steeds verder verwijderd van de aan EU-lidmaatschap verbonden criteria van Kopenhagen. Toen het proces dat tot EU-lidmaatschap van Turkije moet leiden in 2004 begon, werd geoordeeld dat het land goed op weg was om aan deze eisen te voldoen. Maar daar is volgens het EP al een aantal jaar geen sprake meer van. Het nieuwe voortgangsrapport is wat dat betreft zowel een bevestiging, als een waarschuwing dat het de verkeerde kant op gaat.

Toch is het volgens de rapporteur naar het Europees Parlement over Turkije, de Nederlandse Kati Piri, niet de bedoeling om de dialoog met Turkije te verbreken. Tijdens een uitzending op het Duitse Tv-kanaal Deutsche Welle benadrukte ze dat een meerderheid Europarlementariërs voor samenwerking met Turkije is en dat zij daar de hoop aan verbinden dat de contacten tot een terugkeer naar het beleid van hervormingen en democratisering zullen leiden.

Hoop doet leven, maar president Erdogan geeft vooralsnog geen enkel signaal dat hij van plan is zijn koers te veranderen. In plaats daarvan overheerst de indruk dat de ondemocratische tendensen toe zullen nemen onder zijn bestuur en dat Turkije verder af zal glijden in de richting van een autocratie.

Turan

Hoewel in Turkije vervolgde journalisten zich zonder uitzondering buiten het kamp van Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) bevinden, klagen politici van de regeringspartij ook over een gebrek aan mediavrijheid. Bij het minste geringste zelfs, en om de meest schunnige redenen.

Recentelijk bestond de aanleiding uit een bericht op Facebook van een adjunct-directeur van een school in de provincie Malatya. Deze Nevzat Turan noemt volksdansen een ontuchtig tijdverdrijf. Dat jongens en meisjes elkaars hand vasthouden bij het dansen was volgens Turan in strijd met de islam:

‘Jammer genoeg doen jongens en meisjes in ons land aan volksdansen. Welke vader wil dat zijn dochter danst terwijl ze de hand van een jongen vasthoudt? Kan een man die bereid is te moorden voor zijn eer dit tolereren? Hoe kan deze dans overeenkomen met de islam? Ouders moeten de islamitische wetten lezen over de misdaad van ontucht.’

‘Bereid om te moorden voor zijn eer’… tja, dat zegt eigenlijk al genoeg. Niet zo vreemd dat de vicevoorzitter van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) de woorden van Turan als ‘de mentaliteit van de Islamitische Staat’ omschreef. Wat Turan beweerde is typerend voor fundamentalistische kringen, waar het ernstiger wordt gevonden wanneer een meisje in het openbaar lacht, of geen hoofddoek draagt, dan wanneer een leraar, imam, of andere viezerik haar verkracht.

Aangezien volksdansen bij Anatolië hoort als beleg bij een boterham, kreeg Turan veel kritiek over zich. Hij verwijderde het bericht van Facebook, misschien omdat hij zelf inzag hoe idioot het was. De aan een lokale AKP-afdeling verbonden Mirac Göcmez sprong op Facebook voor hem op de bres:

‘Wat is er gebeurd met de vrijheid van meningsuiting die jullie zo koesteren? Deze man [Turan] is rechtschapen en stelt de waarheid. Nog belangrijker is dat hij zich uitdrukte in de taal van de islam. Dat is wat jullie echt stoort.’

Voor alle duidelijkheid: niemand dwong Turan tot het verwijderen van zijn bericht. Göcmez doet alsof fundamentalistische moslims nog gediscrimineerd worden in Turkije vanwege hun opvattingen, terwijl ze in werkelijkheid al langer dan een decennium de dienst uitmaken en hun meer liberale landgenoten in toenemende mate de les lezen.

Böhmermann

Het nieuwe EU-voortgangsrapport viel midden in de consternatie rond het satirische gedicht over president Erdogan dat presentator Jan Böhmerman voorlas op het Duitse Tv-kanaal ZDF. Zijn intentie Erdogan te beledigen had niet duidelijker kunnen zijn. Toch was de Duitse bondskanselier Angela Merkel zijn primaire doelwit. De achterliggende intentie van zijn actie om haar in een lastige positie te positioneren lag er dik bovenop.

Een paar jaar geleden stond Merkel nog bekend als de meest uitgesproken criticus van Erdogan onder de Europese leiders. In het kader van de overeenkomst met de Turkse regering over de opvang van Syrische vluchtelingen doet zij er nu echter vrijwel het zwijgen toe.

Nadat de Turkse vicepremier nog even schromelijk had overdreven door het gedicht van Böhmermann een ‘misdaad tegen de menselijkheid’ te noemen, deed Erdogan precies wat de Duitse satiricus van hem verwachtte: hij klaagde hem aan in Duitsland.

Merkel verklaarde vervolgens een proces tegen Böhmermann te accepteren, met als gevolg dat erg veel Duitsers meenden dat de sterk beperkte vrijheid van meningsuiting in Turkije nu naar hun eigen land wordt geëxporteerd. Het zou zo maar kunnen dat Merkel daar een politieke prijs voor moet betalen.

Teeuwen

De Nederlandse cabaretier Hans Teeuwen toonde zich solidair met Böhmermann. Dat deed hij door Erdogan bij RTL zelf grof te beledigen. Kennelijk is Teeuwen niet bang voor wat Böhmermann mocht ervaren na het voorlezen van zijn gedicht. Als gevolg van bedreigingen moest hij onderduiken en kreeg hij politiebescherming.

Overigens kan Teeuwen evenals Böhmermann vervolgd worden voor zijn uitspraken over Erdogan, omdat Nederland evenals Duitsland een wet kent die het beledigen van een ‘bevriend staatshoofd’ verbiedt. In de Tweede Kamer bestaat er een consensus over dat deze wet afgeschaft dient te worden.

Als collega’s van Böhmermann en Teeuwen hierop voortborduren wordt het beledigen van het Turkse staatshoofd misschien nog een internationale sport. Voor de Turkse media op Erdogans hand zou het spekkie voor het bekkie zijn wanneer de bekende Amerikaanse comédienne Amy Shumer zich hierbij aansluit. Waarom? Daar kom ik binnenkort op terug.

Volg Peter Edel op Twitter