Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – De regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) weet van geen ophouden als het om het controleren van de media gaat.
Kranten behorend tot de beweging van imam Fethullah Gülen kregen te maken met door de overheid aangestelde beheerders. Bij Taraf werd ingegrepen door het bedrijf dat deze krant distribueert onder beheer te plaatsen. Taraf is daardoor nog nauwelijks te vinden.
Andere kranten die niet onder het domein vallen van de AKP , zoals Bir Gün, Cumhuriyet en Evrensel staan onder druk van gerechtelijke procedures.
Radikal
De krant Radikal verscheen de laatste twee jaar alleen nog op internet, maar is daar nu ook verdwenen. Officieel om financiële redenen, maar de publicist Zülfikar Dogan verbindt het verdwijnen van Radikal aan het ‘open geheim’ dat president Erdogan zich niet met het redactionele beleid van de krant kon verenigen. Dogan toont zich verontrust over de situatie rond de media in Turkije:
‘Iedere dag gaat de Turkse pers meer gelijkenis vertonen met die in de Sovjet Unie en Hitlers Duitsland; de kritische media happen naar adem.’
De ervaren journalist Cengiz Candar greep het verdwijnen van Radikal, waar hij jaren voor schreef, aan om een punt achter zijn loopbaan te zetten. In zijn laatste artikel schreef hij dat journalistiek bedrijven onmogelijk is geworden in Turkije. Tegen Candar loopt een gerechtelijk procedure omdat hij Erdogan beledigd zou hebben. Bijna 2000 landgenoten van Candar wordt hetzelfde verweten.
Hürriyet
Bij Hürriyet loopt het anders. Vorig jaar bestormden woedende AKP-medestanders het redactiegebouw van deze krant en werd de voor Hürriyet schrijvende journalist Ahmet Hakan mishandeld; eveneens door AKP-medestanders.
Die boodschap kwam aan en sindsdien is Hürriyet in een merkwaardig proces terechtgekomen. Terwijl andere kranten plotseling gedwongen werden om zich pro-AKP op te stellen lijkt bij Hürriyet voor geleidelijkheid te zijn gekozen.
In eerste instantie viel al op dat de toon waarop Ahmet Hakan en hoofdredacteur Murat Yetkin hun columns schrijven veranderde. Daarna werd de economiecolumnist Emre Deliveli ontslagen, nadat hij een stuk had aangeboden waarin vraagtekens werden geplaatst bij de uitslag van de verkiezingen op 1 november jl.
Selvi
Onlangs trad een volgende fase in werking bij Hürriyet, met de komst van Adbulkadir Selvi als columnist. Selvi is bekend van de regeringsgezinde krant Yeni Safak, waar hij de reputatie kreeg een van Erdogans meest prominente spreekbuizen te zijn.
Zo ontstaat alleszins de indruk dat Hürriyet-eigenaar Aydin Dogan door de AKP ‘onder schot’ wordt gehouden. Volgens de zojuist genoemde voormalige Hürriyet-columnist Emre Deliveli gebeurt dat via beschuldigingen over vermeende oliesmokkel door een onderneming van Aydin. Deliveli zei over Dogan:
‘je kunt hem zien als een niet-officiële ‘kayyim’ [beheerder].’
Gülen
In een zijn eerste columns voor Hürriyet schreef Abdulkadir Selvi onder andere dat volgelingen van Fethullah Gülen binnen de strijdkrachten informatie over militaire plannen gelekt zouden hebben naar de Koerdische PKK.
In theorie is dat mogelijk, er zitten nog altijd volgelingen van Gülen binnen de strijdkrachten. Maar als het zo zit is er toch veel gebeurd in vier jaar.
We keren terug naar februari 2012. Justitie, dat destijds nog door Gülen werd gecontroleerd, begon een procedure tegen Hakan Fidan, de vertrouweling van Erdogan die de scepter zwaait bij MIT. Deze nationale inlichtingendienst werd door de Gülenisten verweten in het geheim besprekingen te hebben gevoerd met de PKK. Dat de fethullahci daar een probleem mee hadden was duidelijk; destijds waren de Gülen-beweging en de PKK als water en vuur.
Mager
En nu zijn Gülen en de PKK dan twee handen op een buik. Het principe ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’ zou hier veel kunnen verklaren. Dat wil zeggen, als het inderdaad waar is dat tot de Gülen-beweging behorende militairen informatie doorgaven aan de PKK, want echt hard wordt dat niet bij Selvi.
Het blijft bij de constatering dat er informatie lekte, maar dat Gülens volgelingen daar verantwoordelijk voor waren blijkt nergens in Selvi’s artikel. Als het bewijs uit niet meer bestaat dan Gülens vijandige opstelling ten opzichte van de AKP is dat nogal mager.
Gevechtsvliegtuig
Gülen krijgt van nog veel meer de schuld in het AKP-kamp. Regeringsgezinde kranten hielden de ‘parallelle staat’ van de imam recentelijk ook verantwoordelijk voor het neerschieten van het Russische gevechtsvliegtuig eind vorig jaar door de Turkse luchtmacht. Destijds vond iedereen bij de AKP dat Turkije volledig in zijn recht stond bij deze daad van agressie en werd op geen enkele manier een katvanger gezocht. Dat daar nu wel behoefte aan bestaat leert dat er iets gaande is.
In hetzelfde kader valt de arrestatie van Alperslan Celik, de ultranationalist die trots bekende dat hij een van de piloten van het Russische toestel had doodgeschoten. Celik werd onlangs in de stad Izmir gearresteerd. Wegens wapenbezit, maar dat hij kort daarop in alle toonaarden ontkende de piloot de dood in te hebben gejaagd is veelzeggend.
Dit zijn tekenen dat Ankara het hoogopgelopen conflict met Moskou tracht om te buigen. Gezien de Russische boycotmaatregelen, die Turkije handen vol geld kosten, is daar veel voor te zeggen. Er speelt echter meer.
Manbij
Na het bezoek van Erdogan aan de VS wisten journalisten die met hem mee waren gereisd dat hij in Washington een voorstel op tafel had gelegd. Ging over de Amerikaanse plannen om samen met strijders van de Koerdische Democratische Eenheidspartij (PYD) de door de Islamitische Staat (IS) gecontroleerde Syrische regio Manbij aan te vallen. Erdogan stelde voor dat Turkije samen met Turkmen en ‘gematigde’ Syrische rebellen aan die aanval mee zouden werken, op voorwaarde dat de VS afzagen van samenwerking met de Koerdische milities.
De reden ligt voor de hand, want Erdogan is uiteraard als de dood dat het gebied rond Manbij onder Koerdische controle komt te vallen. Het probleem is echter dat Rusland afwijzend zal staan tegenover Turkse boots on the ground in Syrië.
En dan wordt Gülen er opeens in AKP-kringen verantwoordelijk voor gehouden dat Turkse F-16’s het Russische toestel uit de lucht knalden.
Lood om oud ijzer
Slikken de Russen dit verhaal? In de jaren negentig liep Gülen tegen veel problemen op in Rusland. Zijn scholen werden daar toen bijvoorbeeld gesloten, terwijl prominente leden van zijn beweging de toegang tot het land werden ontzegd. Maar dat was toen. Nu zou de Russische president Poetin ook wel eens het principe ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’ kunnen hanteren.
Los van de vraag hoe de Russen tegenover Gülen staan, zullen zij in ieder geval veel wantrouwen koesteren jegens de ‘gematigde’ Syrische oppositie die dan samen met Turkije en de VS ten strijde zou moeten trekken tegen IS. In Moskou weet men dat de door Turkije gesteunde ‘gematigde’ rebellen in Syrië heel dicht tegen de plaatselijke variant van al-Qaeda, Jahbat al- Nusra, aanschurken.
Voor Rusland is al-Qaeda of IS lood om oud ijzer, en daarbij vinden ze medestanders in de Syrische Koerden. Weinig kans dus dat Poetin meegaat in het plannetje dat Erdogan in Washington uitlegde aan zijn Amerikaanse collega Obama. Of die daarvoor te vinden is moet ook nog maar blijken.
Kortom, de manoeuvre om Gülen het neerschieten van het Russische vliegtuig in de schoenen te schuiven toont vooral dat Ankara de wanhoop nabij is wat betreft Syrië. Zo zal je het echter niet in veel Turkse kranten lezen…
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)
