Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Afgelopen weekend werd de tot de beweging rond imam Fethullah Gülen behorende krant Zaman in opdracht van een aanklager onder beheer van de overheid geplaatst. De redactie is daardoor niet meer vrij in haar beleid.
Dit kon niet uitblijven, het was een kwestie van tijd. Ik had het zelfs al veel eerder verwacht. Nadat vorig jaar twee andere aan de Gülen-beweging verbonden kranten onder beheer waren geplaatst vroeg ik me af hoe het kwam dat Zaman de dans zo lang wist te ontspringen.
Ondertussen is de eerste editie van Zaman verschenen sinds de beheerders er de scepter zwaaien. De krant opende met een lofbetuiging aan het adres van president Erdogan, naar aanleiding van de nieuwe brug over de Bosporus, die het Europese deel van Istanbul aan het Aziatische deel verbindt.
Speciale bril
Door de ingreep is Zaman weer de regeringsgezinde krant die het was voor 2013. De transformatie die daar destijds een einde aan maakte volgde uit een hoogopgelopen ruzie tussen Gülen en toenmalig premier (thans president) Erdogan.
Wat betreft kritiek op Erdogans en diens Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) werd Zaman zo een interessante krant. Tegelijkertijd echter ook een krant die met een speciale bril gelezen moest worden, omdat de hypocrisie van de pagina’s droop.
Kort nadat justitie ingreep en de beheerders werden aangesteld verscheen nog een bericht op de website van Zaman met een pleidooi voor mediavrijheid. Ondanks dat vrijheid van meningsuiting voor mij vooropstaat, kreeg ik daar een vieze smaak van in de mond. Vooral omdat Zaman jarenlang zelf de vervolging van journalisten verdedigde.
Schaamte
Ik beken gezien dat laatste met schaamte dat ik rond 2010 een aantal artikelen schreef voor Today’s Zaman, de Engelstalige editie van Zaman. Het enige excuus dat ik daarvoor kan aanvoeren is dat ik toen nog niet begreep hoe misleidend en verraderlijk de Turkse politiek kan zijn.
Het duurde gelukkig niet lang voordat ik inzag hoe de Gülen-beweging werkelijk in elkaar steekt. Verschillende artikelen, alsmede het hoofdstuk over Gülen in mijn in 2012 verschenen boek De diepte van de Bosporus, getuigen daarvan.
Ahmet Sik
Een van de journalisten waarvan Zaman destijds de vervolging verdedigde was Ahmet Sik. Hij schreef een kritisch boek over de Gülen-beweging, werd in verband daarmee aangehouden in opdracht van daartoe behorende aanklagers en ging vervolgens een jaar achter de tralies.
Wie verwacht dat Sik nu met een blij gezicht de vlag uithangt over de ingreep bij Gülens Zaman heeft het echter mis.
Sik bevestigde bittere ervaringen te hebben gehad met de Gülen-beweging, maar sprak zich desalniettemin uit tegen het onder beheer plaatsen van Zaman.
Sik is een journalist van een kaliber waarvan er in Turkije helaas niet erg veel zijn, maar ook een voor wie mediavrijheid onder alle omstandigheden voorop staat. Zelfs als het om media gaat die zijn vervolging verdedigden. Een man die respect afdwingt.
Witwassen
Het pleidooi voor de vervolging van Sik en andere journalisten was niet de reden tot de ingreep bij Zaman. Kon ook niet, want de AKP steunde de procedures van Gülens aanklagers tegen journalisten destijds zelf en zou zich daar dan ook over dienen te verantwoorden.
Daarom noemde de aanklager andere beschuldigingen om het onder beheer plaatsen van de krant te beargumenteren. Zo zou Zaman zich schuldig hebben gemaakt aan witwaspraktijken.
De financiële handel en wandel van de Gülen-beweging is ondoorgrondelijk, zoveel staat vast. Het is echter niet aannemelijk dat daar het redactionele beleid van de krant voor moest worden overgenomen. Als een afdeling van de krant zich schuldig zou hebben gemaakt aan financiële malversaties had die eventueel afzonderlijk onder de loep kunnen worden genomen door justitie.
De beschuldiging over witwassen is overigens nogal ironisch, in aanmerking genomen dat er momenteel in Italië een procedure tegen de zoon van Erdogan loopt op basis van dezelfde beschuldiging.
PKK
Zaman wordt er verder van beschuldigd samen te spannen met de Koerdische PKK tegen de AKP. Vertegenwoordigers van de krant zouden in het buitenland contact hebben gehad met die van de PKK. Klinkt op een omgekeerde manier bekend. In 2012 begon justitie, dat toen nog gecontroleerd werd door de Gülen-beweging, een procedure tegen MIT. Deze nauw aan Erdogan verbonden nationale inlichtingendienst werd verweten banden te onderhouden met de PKK. In het buitenland (in Oslo om precies te zijn). Daarbij werden en passant sappige details onthuld over MIT-infiltranten binnen de PKK (zouden die daar nog zitten..?).
De Gülen-beweging voerde jarenlang een concurrentieslag met de PKK over invloed in Zuidoost Turkije. En nu zou het dan opeens dik aan zijn tussen Gülen en de PKK? Natuurlijk, er kan in vier jaar veel veranderen, maar erg overtuigend klinkt het niet. Wat er nog aan ontbreekt is dat de imam met al-Assad samenspant tegen de AKP. Wie weet gaan we dat binnenkort ook nog lezen in de regeringsgezinde kranten…
Wraak
Premier Davutoglu zei dat de beslissing om Zaman onder beheer te plaatsen door justitie werd genomen en dat de regering erbuiten staat. Wie dat gelooft heeft meer dan een pakje boter op het hoofd. Van een onafhankelijk justitieapparaat is in Turkije allang geen sprake meer. Eerst werd justitie gecontroleerd door de Gülen-beweging, en nu door de AKP. Aanklagers hebben maar te doen wat die partij van hen verlangt. Ook het laatste EU-voortgangsrapport wees op de greep die de AKP-regering op justitie heeft.
Het zit dan ook anders. Wraak, daar gaat het om. Wraak voor de onthullingen van eind 2013 door Gülens aanklagers over corruptie in en rond de AKP. En wraak voor de (zeer waarschijnlijk uit Gülens hoek afkomstige) tip die gendarmes een maand later een MIT-transport met wapens voor jihadisten in Syrië deed aanhouden.
Onthullingen over corruptie en verdachte transporten naar Syrië waren er waarschijnlijk nooit gekomen als Erdogan in de daaraan voorafgaande periode niet was begonnen met het beëindigen van Gülens invloed binnen geledingen van de Turkse staat als justitie en politie.
Toen Erdogan vervolgens ook nog eens de aanval opende op de voor Gülen-beweging erg belangrijke opleidingsinstituten waar scholieren worden voorbereid op het toelatingsexamen voor universitair onderwijs, was de maat vol voor Gülen. Met onthullingen over illegale streken van de AKP probeerde hij Erdogan onderuit te halen. Daar ontstond veel commotie door, maar de imam miste zijn doel, want het leidde er niet door dat Erdogan de steun van stemmers verloor bij de daarop volgende verkiezingen.
Campagne
Erdogans toorn was echter volop gewekt. Hij intensiveerde zijn campagne om Gülens volgelingen uit de staat te zuiveren en nam ondernemingen van de imam onder vuur. Gülens Bank Asya werd in beslag genomen en de kranten van de met de Gülen-beweging sympathiserende familie Ipek kwamen onder beheer te staan.
Vorige week nog was de eveneens aan de Gülen-beweging onderneming Boydak aan de beurt, waarbij vier directieleden in hechtenis werden genomen omdat ze geld doorspeelden aan FETÖ, wat in AKP-kringen staat voor ‘Fethullaci Terreur Organisatie’.
Het onder beheer plaatsen van Zaman werd de kers op Erdogans wraaktaart. Vooral in een symbolische betekenis dan, omdat de krant als het ‘vlaggenschip’ van de Gülen-beweging te boek staat.
Wat betreft de beïnvloeding van AKP-stemmers door de Gülen-media had de ingreep bij Zaman minder om het lijf. Daarvoor was het belangrijker dat tot Gülen-beweging behorende Tv-kanalen als Samanyolu-TV vorig jaar al van de Turkse TV verdwenen. Veel meer dan uit de krant, of van internet, halen AKP-stemmers – die niet altijd goed kunnen lezen – hun nieuws van de TV.
Cumhuriyet
Zelf zal ik Zaman in de oude vorm zeker missen. Ondanks alle hypocrisie en de overduidelijk strategische intentie achter de berichtgeving zat Zaman altijd bovenop het nieuws. Niet zelden verschenen er berichten die je pas de volgende dag elders vond.
Dat wil zeggen, als ze daar al verschenen, want je kunt van Gülens journalisten zeggen wat je wilt, maar bang zijn ze niet. Ondanks de dreiging die hen boven het hoofd hing bleven ze tot en met de laatste dag doorgaan met kritisch verslag geven over het AKP-beleid.
Verder blijft het hoe je het wendt of keert een slag voor de mediavrijheid in Turkije, waar kranten die zich kritisch opstellen ten opzichte van de regering ondertussen op de vingers van een hand te tellen zijn.
Tot overmaat van ramp heeft het er alle schijn van dat, nu alle tot de Gülen-beweging behorende media zijn aangepakt, ook andere kritische kranten onder beheer zullen worden geplaatst.
Daarbij moet dan in eerste instantie vooral gedacht worden aan Cumhuriyet. Twee journalisten van die krant, waaronder de hoofdredacteur, worden vanaf eind deze maand vervolgd in verband met een artikel over het eerder genoemde wapentransport van MIT naar Syrië. Het moet daarom raar lopen wil Cumhuriyet niet met beheerders te maken gaan krijgen. Geruchten daarover doen momenteel al volop de ronde.
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO)
‘Veel meer dan uit de krant, of van internet, halen AKP-stemmers – die niet altijd goed kunnen lezen – hun nieuws van de TV.’
Dat is niet erg netjes en onder de gordel. Er zijn procentueel net zoveel ongeletterde stemmers op andere partijen, en om hier vanuit de onderbuik de domheid van AKP-stemmers onheus te benadrukken om het eigen standpunt proberen te verheffen werkt op zijn best averechts.
Het ging in deze passage niet om stemmers op andere partijen, omdat de AKP er niet over in zal zitten of zij door Zaman beïnvloed worden. Dat maakt het in dit geval irrelevant in hoeverre zij wel of niet goed kunnen lezen. Maar als analfabetisme gelijk is verdeeld over stemmers van alle partijen (daar gaan we dan maar vanuit) kunnen we het er toch over eens zijn dat niet alle AKP-stemmers goed kunnen lezen?
Je hoeft dat daarom nog niet zo denigrerend te benadrukken in 1 zin met AKP-stemmers. Of, als je het dan toch perse moet zeggen, had je kunnen schrijven ‘die vanwege het analfabetisme onder de Turkse bevolking…’ etc. Nu laat je overduidelijk blijken dat je uitgesproken de AKP-stemmers als dommig ziet en dat komt de objectiviteit van je column niet ten goede.
En dat je het nu ook nog recht probeert te praten maakt het niet beter.
Maar doe ermee wat je goeddunkt.
In deze sluit ik mij bij Mehmet aan. Het analfabetisme in Turkije is niet voorbestemd voor de AK partij aanhangers. Bovendien is het percentage analfabeten in Turkije niet schrikbarend hoog. Het werkelijke probleem is (net als in Nederland), dat een substantieel deel van de bevolking het nieuws volgt via de mainstream media. Door deze meer onder zijn controle te brengen, bepaalt Erdogan met zijn partij welke informatie tot de mensen komt.
In uw column erkent u uw schaamte heer Edel. Het zou u sieren dat u erkent in uw enthousiasme met uw pen uitgeschoten te zijn. Daar doet u uw lezers recht mee.
Vandaag was het zoals bekend internationale vrouwendag. Naar aanleiding daarvan maakte het bureau voor statistiek TUIK bekend dat het analfabetisme onder vrouwen in 2014 9,2 procent bedroeg. U kunt dat weinig noemen, maar voor mij bevestigt dit cijfer dat niet alle AKP-stemmers goed kunnen lezen. Aangezien de AKP het vooral van de lager opgeleide groepen moet hebben neem ik bovendien aan dat het analfabetisme onder stemmers van die partij hoger ligt dan het gemiddelde over alle partijen. Let wel, ik schreef niet dat de meeste AKP-stemmers niet kunnen lezen of schrijven. Maar feitelijk is dat natuurlijk irrelevant ten aanzien van het onderwerp van dit artikel. En waar het in deze zin om ging is dat nieuws het vaakst van de TV wordt betrokken. Ik schreef niet dat analfabetisme daar de hoofdoorzaak van is. Gelukkig schrijft u wel een aantal zinnige zaken in uw reactie, maar verder vind ik dit allemaal zo typisch. In reacties graaft men zich in details, om de feiten waar het om draait buiten beschouwing te laten. Daarom zet ik nu een punt achter deze discussie.
Uhum Uhum…” Objectiviteit van je column”….volgens mij is een columnist nooit objectief. Het is een stukje tekst dat bestaat uit zijn eigen inzicht, gedachtegang en beleving. Een columnist is vrijwel nooit neutraal opgesteld.
@ peter,
Je hebt al eerder aangegeven dat de AKP stemmers analfabeet zijn en als een kudde schapen achter Erdogan lopen.
Nou, dan gokken de analfabeten wel erg goed. Mega projecten etc..