Hoe denken de Turken over het Syrië-beleid van hun regering? (COLUMN)

Istanbul/Peter Edel (COLUMN) – Een paar dagen geleden stapte ik met het verkeerde been uit bed. Kon ook bijna niet anders met al die apocalyptische visioenen in de westerse media over een Derde Wereldoorlog.

Op de website van Der Spiegel las ik de volgende passages:

‘De Koude Oorlog bereikte een dieptepunt, een tijd waarin de wereld dichterbij een kernoorlog was dan ooit tevoren. Er waren ontelbare provocaties, rode lijnen werden overschreden, het luchtruim werd geschonden en een vliegtuig neergeschoten. In de heersende situatie was een kapitein van een duikboot die zijn zelfbeheersing verloor en per ongeluk een raket afvuurde voldoende om de Derde Wereldoorlog te veroorzaken. Het was 1962, het jaar van de Cuba-crisis, een voorval waar de huidige Russische premier zich in herkent. Tijdens de veiligheidsconferentie in München vorig weekend riep Dimitri Medvedev het gevaar op van een nieuwe Koude Oorlog. Soms denk ik, zijn we in 2016, of in 1962..? Syrië is het Cuba van 2016 en het risico van een internationale confrontatie groeit met de dag.’

Consortiumnews

Robert Parry jaagde me op de website Consortiumnews nog verder de stuipen op het lijf:

‘Een bron in de nabijheid van de Russische president Wladimir Putin vertelde me dat de Russen de Turkse president Recep Tayyip Erdogan waarschuwden dat Moskou erop voorbereid is om indien nodig tactische kernwapens in te zetten bij een aanval van Turkije en Saoedi Arabië [op Syrië]. Aangezien Turkije lid van de NAVO kan ieder conflict snel escaleren tot een grootschalige nucleaire confrontatie.’

In dit verband noemde Parry de ‘grootheidswaanzin en psychische instabiliteit’ van Erdogan en de ‘agressiviteit en onervarenheid’ van prins Mohammed bin Salman, de defensieminister van Saoedi Arabië als risicofactoren.

Doemdenken

Na een stevig ontbijt wist ik me tegen het doemdenken te wapenen. Zouden Washington, Brussel en Moskou het alleen om een grote zandbak tot een (nucleaire) confrontatie laten komen? Dat is toch op zich al ondenkbaar.

Zeker, Erdogan toont symptomen van een leider die te lang te veel macht heeft gehad en daardoor niet in staat is het eigen handelen kritisch te beoordelen. Zijn obsessie met Turkse heerschappij in de regio en het soennitische sektarisme dat hij met de Saoedi’s deelt zijn bovendien onmiskenbaar. Gelukkig is hij aan Turkse zijde niet de enige speler aan het schaakbord.

Strijdkrachten

Ook de Turkse strijdkrachten zijn er nog. Zij zullen de waarschuwing van de NAVO dat Turkije er alleen voor komt te staan wanneer het Syrië binnenvalt, zeker ter harte nemen.

De Turkse generaals hebben altijd afwijzend gestaan tegenover een Turks avontuur in Syrië. Het militaire opperbevel was al beducht voor het Russische luchtafweersysteem waar al-Assad over beschikt, en daar komen nu de Russische su-34 gevechtsvliegtuigen bij die superieur zijn aan de toestellen van Turkije en Saoedi Arabië. De Turkse generaals zullen ervan doordrongen zijn dat de bij een invasie essentiële aanvoerroute voor voorraden daar uiterst kwetsbaar door wordt.

Daarnaast speelt voor de militairen nog een andere, meer principiële factor.

Atatürk

Er is veel veranderd voor de Turkse strijdkrachten. Tot het einde van het vorige millennium waren ze de schatbewaarders van de ideologische nalatenschap van Mustafa Kemal Atatürk, de stichter van de Turkse Republiek. Die tijd is voorbij, maar Atatürks geest heeft de militaire barakken niet helemaal verlaten.

Atatürk vatte zijn buitenlandbeleid in een zin samen: ‘vrede thuis, vrede in de wereld.’ Hij kende de aan de geografische locatie van Turkije verbonden risico’s. Daardoor wist hij dat Turkije door militair avonturisme minder zou overhouden dan waar het mee begon. De les van de Eerste Wereldoorlog loog er wat dat betreft niet om, maar Atatürk was zich ook bewust van de andere redenen die tot het afbrokkelen van het Ottomaanse Rijk leidden. Daarom nam hij afstand van ideologieën over gebiedsuitbreiding, zoals het naar een Groot Turkije strevende pan-Turkisme.

AKP

Nadat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) in 2002 aan de macht was gekomen werd de invloed van Atatürks ideologie geleidelijk afgebouwd. In veel opzichten was dat verdedigbaar. Het strikte Turkse secularisme paste bijvoorbeeld niet meer in de tijd en was daardoor aan een grondige herziening toe.

De AKP brak echter ook met het kemalistische buitenlandbeleid. Het ‘zero-conflict’ beleid dat ervoor in de plaats kwam maakte aanvankelijk indruk, maar kon het neo-Ottomanisme gedoopte streven naar Turkse heerschappij in de regio al snel niet meer verhullen.

Sentimenten over het Ottomaanse Rijk deden de AKP voorbijgaan aan het feit dat de tijd niets aan de geografische locatie van Turkije veranderde. Het land is nog altijd een brug tussen werelddelen, wat een behoedzaam buitenlandbeleid blijft vergen en opportunisme over uitbreiding van de invloedssfeer riskant maakt.

Door dit gegeven in de wind te slaan creëerde de AKP een ‘multi-problem’ situatie die Turkije nu onder andere in economisch opzicht opbreekt. Via de regeringsgezinde media schuift Ankara kritiek daarover terzijde met het argument van een samenzwering tegen Turkije waar zowel Rusland als de VS bij betrokken zijn.

Opiniepeilingen

De terughoudende opstelling van de militairen over een invasie van Syrië sluit aan bij Atatürks geopolitieke inzichten. Hoe de bevolking daar tegenoverstaat is minder duidelijk. Uit opiniepeilingen over de laatste jaren kwam regelmatig naar voren dat niet alleen de achterban van de oppositiepartijen, maar ook die van de AKP vraagtekens plaatste bij het Syrië-beleid van de regering.

Dat laatste kan ondertussen veranderd zijn. Bijvoorbeeld door de positie van etnische Turken (Turkmen) in Syrië, waar veel Turken zich aan verbonden voelen. Daarnaast kunnen de door de regering voorgespiegelde dreiging van Koerden in Syrië en de samenzweringstheorieën in de regeringsgezinde media het publiek beïnvloed hebben.

Of, dan wel in welke mate, deze factoren een rol spelen in de publieke opinie blijft echter in het ongewisse. Resultaten van opiniepeilingen schitteren de laatste tijd door afwezigheid in de media, wat uiteraard tot de vraag leidt naar de oorzaak daarvan.

Het kan komen omdat opiniepeilers bij de verkiezingen van 1 november faalden, waardoor de media zich niet meer aan het publiceren van hun bevindingen durven te wagen.

Daarnaast is er de greep op de media van de AKP, die zeker de indruk zal willen wekken dat de bevolking haar Syrië-beleid steunt. Bevestigende cijfers van opiniepeilingen zouden die indruk echter alleen maar versterken, wat de stilte hieromtrent in de media hoe dan ook in een bijzonder kader blijft plaatsen.

Volg Peter Edel op Twitter

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)