Istanbul- Het was een enerverende avond, maar al snel bleek dat de verkiezingspeilers er deze keer niet veel naastzaten. Vooral het gemiddelde van de verschillende peilingen gaf vooraf een aardige indruk. Toch waren er verrassingen.
Ten opzichte van de laatste parlementsverkiezingen verloor de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) negen procent, wat meer was dan eerder verwacht werd door regeringsgezinde columnisten. Zij hielden het vooraf op vier tot zes procent.
De grootste oppositiepartij, de centrumlinkse Republikeinse Volkspartij (CHP) leverde een kleine procent in, terwijl daar vooraf door een aantal peilers toch een kleine winst voor werd verwacht.
Winst was er zoals voorspeld wel voor de twee kleinste partijen. De rechts-nationalistische Partij van de Nationale Beweging (MHP) won vier procent.
Het grootste succes was echter voor de Democratische Volkspartij (HDP). Die haalde de hoge kiesdrempel van tien procent en wist als partij tot het parlement door te dringen. Geen andere pro-Koerdische partij was daar eerder toe in staat.
De HDP stond voor de taak om de hoge kiesdrempel van tien procent te halen en slaagde daar met vlag en wimpel in. Een percentage van 13 procent getuigt daarvan.
Twee richtingen
De AKP verloor in twee richtingen. Om te beginnen aan de MHP, waarbij het met name zal zijn gegaan om nationalistische stemmers die ontevreden waren over het Koerdische vredesproces dat de regering met de PKK aanging.
Aan de andere verloor de AKP stemmen van religieuze Koerden. Dat wordt in verband gebracht met de opstelling van de regering tijdens de belegering vorig jaar van de Koerdische stad Kobani in Syrië door de Islamitische Staat (IS).
De HDP kreeg ook stemmen die anders naar de CHP waren gegaan. Vooraf werd er rekening mee gehouden dat dit de winst voor de CHP zou beperken, maar dat liep dus uit op een klein verlies.
De CHP zal zich troosten met de winst voor de HDP. Vooraf maakte CHP-leider Kemal Kilicdaroglu er geen geheim van dat hij die partij graag in het parlement zag komen.
Dat was een wat dubbele opstelling, die naar nu blijkt negatief uitpakte voor de CHP. Het blijft echter een momentopname gebaseerd op het effect van strategisch stemmen. De HDP staat nu dan ook voor de uitdaging om de van de CHP geleende stemmen vast te houden.
Pyrrusoverwinning
Het is een bekend verschijnsel dat politici tegenslagen negeren en alles uit de kast halen om van winst te kunnen blijven spreken. De AKP maakt daar nu geen uitzondering op. Dat de partij het grootst bleef was daarbij het argument. Alsof er iemand was die vooraf verwachtte dat de AKP die status kwijt zou raken.
Het werd een klassieke pyrrusoverwinning. De AKP bleef dan de grootste partij, maar kwam met 260 zetels onder de grens van 276 terecht. Daardoor kan zij niet, zoals zij sinds 2002 gewend was, zelfstandig een nieuwe meerderheidsregering vormen. Wanneer de AKP die situatie in de toekomst niet terug kan buigen zal achteraf sprake zijn van het einde van een tijdperk.
Presidentieel systeem
De tegenslag voor de AKP volgde uit het lagere percentage stemmen, maar vooral ook uit het onvermogen van die partij om succes voor de HDP te voorkomen. Daarmee verloor de AKP het voordeel van de hoge kiesdrempel.
Was de AKP in staat geweest om de HDP onder de daaraan verbonden tien procent te houden dan had ze de stemmen op die partij in de schoot geworpen gekregen. In die situatie had de AKP met meer dan 330 zetels uit de verkiezingen tevoorschijn gekomen, waarmee het recht was verkregen om op te roepen tot een referendum over een nieuwe grondwet. Onderdeel daarvan was de invoering van het presidentieel systeem geweest waar president Erdogan zijn zinnen op zette.
In theorie is het nog steeds mogelijk dat Turkije een presidentieel systeem krijgt. Daartoe dient de AKP echter een coalitiepartner te vinden die instemt met een nieuwe grondwet, al moet die dan nog via een referendum moet worden bekrachtigd. Een van de conclusies die aan de verkiezingsuitslag kan worden verbonden is echter dat een meerderheid van de bevolking tegen een presidentieel systeem is.
Daarmee is president Erdogan de grote verliezer van de verkiezingen. De AKP kan zich dan nog geruststellen met het voorspelbare gegeven de grootste partij te zijn gebleven, maar voor Erdogan is er geen troost. Hoewel hij tijdens de verkiezingscampagne van de AKP geen moment verstek liet gaan, schitterde hij gisteravond door afwezigheid.
De verkiezingen lijken over het algemeen eerlijk te zijn verlopen, wat niet wegneemt dat een aantal gevallen zijn gerapporteerd over pogingen tot fraude. Mogelijk konden die voorkomen worden omdat een groot aantal vrijwilligers toezag op een eerlijk verloop.
Bizar is dat bij veel stemlokalen auto’s geparkeerd stonden zonder kentekenplaten. Het zou om auto’s van de politie zijn gegaan, hoewel die officieel evenmin als andere auto’s zo de weg op mogen. De connectie met de politie werd later ontkend. Het is de vraag hoe die auto’s invloed konden hebben op de verkieizingsuitslag, maar vreemd blijft het.
Nu de verkiezingen erop zitten is de blik gericht op de consequenties van de uitslag, die zeker een fascinerende periode beloven. Op de ontwikkelingen die zich daarin kunnen voordoen zullen we in een apart artikel nader ingaan.
Istanbul/Peter Edel
