Istanbul/Peter Edel (ANALYSE) – Begin dit jaar liep de al eerder begonnen devaluatie van de Turkse lira verder op. Aanvankelijk vooral ten opzichte van de dollar, later ook in verhouding tot de euro. Bedrijven met leningen in dollars en euro’s kwamen daardoor in de problemen.
In de ergste gevallen leidde dat tot geheel of gedeeltelijke verkoop aan buitenlandse ondernemingen. Omdat het de enige manier was om van de door de gedevalueerde lira gegroeide schulden af te komen.
Volgens Müsik Cantekinleri van de corporate finance afdeling van Ernst & Young vonden om die reden sinds het begin van dit jaar transacties plaats rond 40 ondernemingen, waarmee een bedrag van €3,500.000.000 gemoeid was.
De laatste weken herstelt de lira zich gedeeltelijk. De zorgen van ondernemers met schulden in het buitenland zijn echter nog niet voorbij. Daarvoor was de klap die de lira eerder te verduren kreeg te groot.
Dollar
Maar toch, de lira doet het beter. Die omslag kent verschillende verklaringen. Zo is er het waardeverlies van de dollar, als gevolg van tegenvallende cijfers over het herstel van de Amerikaanse economie. De Amerikanen zitten niet in hun maag met die goedkopere dollar. In de VS groeide sowieso al de stemming dat die munteenheid te snel steeg, omdat de export eronder leed.
Het effect van de gedevalueerde dollar is niet alleen in Turkije merkbaar, maar ook in andere opkomende economieën. Daar nam de waarde van munteenheden eveneens toe.
TCB
De devaluatie van de lira werd in de eerste maanden van dit jaar voor een deel gekoppeld aan de druk van president Erdogan op de Turkse Centrale Bank (TCB) om de rente te verlagen.
De laatste weken heeft Erdogan zich wat dat betreft meer op de vlakte gehouden, waardoor het vertrouwen in de onafhankelijkheid van de TCB terugkeerde in het buitenland.
Bovendien blijft de inflatie toenemen. Het voordeel van dat nadeel is dat de financiële markten erop vertrouwen dat TCB-gouverneur Basci de rente in ieder geval niet zal verlagen. Deze stabiliteit is in het voordeel van de lira.
Peilingen
Verder wordt aangenomen dat de gestegen lira een gevolg is van de peilingen rond de verkiezingen op 7 juni. Een dwarsdoorsnede van de onderzoeken onder stemmers wekt de indruk dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zal verliezen, maar niet in een mate dat het tot een coalitie zal komen.
Het vooruitzicht van een coalitie zou internationale onzekerheid met zich meebrengen over de Turkse economie. De lira kan daardoor verder dalen, zeker als er onduidelijkheid heerst over de samenstelling van de op handen zijnde coalitie. ‘Je weet wel wat je hebt, je weet niet wat je krijgt’, is een bekende reactie van de financiële markten wanneer een politiek landschap de kans loopt om aan verandering onderhevig te raken.
Presidentieel systeem
Aan de andere kant lijken de financiële markten de door de peilingen gewekte suggestie te volgen dat de AKP niet genoeg stemmen zal halen om zelfstandig een nieuwe grondwet te formuleren en een presidentieel systeem in te voeren.
Het is duidelijk dat het buitenland zich niet verheugt op een supermachtige Turkse president. En niet alleen omdat president Erdogan weinig prioriteit (meer) legt bij democratisering en een goed functionerende rechtsstaat. Daarnaast bestaat de vrees dat met een presidentieel systeem de onafhankelijkheid van de TCB weer onder druk komt te staan en dat dubieuze figuren als Erdogans adviseur Yigit Bulut meer te zeggen krijgen over het economiebeleid.
Ali Babacan
De financiële markten zien liever een continuering van de huidige situatie, met een parlementair systeem. Zeker als een respectabele opvolger gevonden wordt voor vicepremier en economiesupervisor Ali Babacan, met wie men goed kon werken. Of beter nog, wanneer Babacan op een of andere manier aan de regering verbonden blijft.
Kortom, voor de markten bestaat het ideaal uit voldoende stemmen voor de AKP om door te kunnen gaan met zelfstandig regeren, maar onvoldoende om een presidentieel systeem voor Erdogan mogelijk te maken. Het door de peilingen geboden zicht op dat ideaal doet de lira goed.
HDP
Het is echter gevaarlijk om blind te varen op de verkiezingspeilingen. Die hebben, het is al vaker gezegd, geen buitengewoon goede reputatie in Turkije. Ook zij die uitgaan van een gemiddelde van de uiterste voorspellingen kunnen bedrogen uitkomen. Daar komt bij dat recente voorspellingen over verkiezingsuitslagen in Israël en Groot-Brittannië de plank missloegen, wat de betrouwbaarheid van peilingen over het algemeen in het geding bracht.
Verder lijken de markten geen rekening te houden met de factor van de Koerdische georiënteerde Democratische Volkspartij (HDP). Mocht die de kiesdrempel van 10 procent halen dan is het immers nog altijd mogelijk dat de AKP te weinig stemmen krijgt om wederom zelfstandig te kunnen regeren, waardoor een coalitie niet uit kan blijven.
Omgekeerd zal de AKP de stemmen van de HDP in de schoot geworpen krijgen wanneer die partij de kiesdrempel niet weet te bedwingen. In dat geval blijft de invoering van een presidentieel systeem tot de mogelijkheden behoren.
Of de HDP het wel of niet haalt, is onvoorspelbaar. Het zal aardig in richting 10 procent gaan, maar het kan ook 9,9 procent worden. Daar kan zelfs de beste opiniepeiler niets mee beginnen. Pas op 8 juni, de dag waarop de verkiezingsuitslag bekend wordt, zal Turkije het weten.
Coalitie
Maar ook als het tot een coalitie komt is een presidentieel systeem niet uitgesloten. Bijvoorbeeld wanneer HDP-leider Selahattin Demirtas zijn belofte aan de stemmers breekt en in ruil voor concessies ten aanzien van de Koerdische zaak een coalitie aangaat met de AKP, waarbij hij dan een nieuwe grondwet zal moeten accepteren. Hoe Demirtas dat aan zijn stemmers uit kan leggen is de vraag, maar het blijft een theoretische mogelijkheid.
Een andere is een coalitie tussen de AKP en de rechts-nationalistische Partij van de Nationale Beweging (MHP) waarbij dan ook tot een overeenkomst wordt gekomen om een presidentieel systeem mogelijk te maken.
De voorspellingen zijn te vaag, en drang om te regeren te groot, om dergelijke scenario’s uit te sluiten. De financiële markten zijn daaraan voorbijgegaan en hebben zich in hun gevoelens voor de lira te veel op de peilingen gebaseerd.
Vast staat dat de combinatie van een coalitie en een presidentieel systeem door de markten als de meest nadelige situatie zou worden ervaren, wat zich als het zo ver komt kan vertalen in nieuwe consequenties voor de lira. In ieder geval zullen de verkiezingen en de nasleep daarvan zeker invloed hebben op de lira, in welke richting dan ook.
Fed
Consequenties zouden zich ook voor de Turkse munteenheid kunnen ontwikkelen wanneer de Amerikaanse Federal Reserve Bank (Fed) tot een renteverhoging besluit. Ondanks het tegenvallen van de meest recente cijfers over het herstel van de Amerikaanse economie, is de kans daarop nog altijd niet verkeken. Juni zal het wellicht niet meer worden, maar in september kan het besluit van de Fed alsnog vallen. Daarbij hangt uiteraard alles af van de ontwikkeling van de economie in de VS.
In het geval van een Amerikaanse renteverhoging kan de stijging van de lira van de afgelopen weken achteraf een druppel op een gloeiende plaat blijken te zijn. Dit voorbehoud verklaart wellicht waarom het herstel van de lira niet met erg veel trompetgeschal werd ontvangen in Turkije; de AKP en de daaraan verbonden media liepen er evenmin mee te koop. De positieve noot van het gedeeltelijke herstel in de afgelopen weken wordt bovendien door de aanhoudende schok van het eerdere verlies overstemt.
Werkloosheid
Ook in andere opzichten is de Turkse economie nog niet uit de zorgen. Zoals het Onderzoekscentrum voor Sociaal Beleid (SPM) van de Unie van Kamers en Beurzen (TOBB) voorspelde bleef de werkloosheid ook in februari boven de elf procent. Dat blijkt uit een door het Turkse Bureau voor Statistiek (TÜÏK) verstrekte opgave.
Met 11,2 procent kwam het 0,1 procent lager uit dan in januari. Dat enigszins hoopvolle geluid raakte echter gedeeltelijk verstomd door andere cijfers. Zoals de stijging van jeugdwerkloosheid tot twintig procent. Verder steeg het aantal werklozen in de drie maanden tot en met februari tot 3,2 miljoen. Dat is 401.000 meer dan in dezelfde periode een jaar geleden.
Het IMF voorziet in haar laatste World Economic Outlook (WEO) dat de werkloosheid in Turkije later dit jaar tot 11,4 zal oplopen, en tot 11,6 procent in 2016. Ter vergelijking: in 2014 was het nog 9,9 procent.
Economische groei
De Wereldbank stelde haar verwachting over 3,5 procent groei van de Turkse economie bij naar 3 procent. Een overtuigende sprong voorwaarts vergeleken met de 2,9 procent van vorig jaar, zoals naar de 4,2 procent van 2013, lijkt er dus voor dit jaar niet in te zitten. Nog altijd drie procent, maar dat is in Turkije onvoldoende om het spook van de werkloosheid op afstand te houden.
Ook de Europese Bank voor Herstel en Ontwikkeling (EBRD) verwacht dat de groei op 3 procent zal blijven steken. Niet alleen dit jaar, maar ook in 2016. Volgens de EBRD is dat significant lager dan het Turkse potentieel.
Hervormingen
Over dat laatste is iedereen het eens: de voorwaarden voor verdere groei zijn zeker aanwezig in Turkije. De kunst is om dat potentieel volledig te benutten. Hervormingen zijn van cruciaal belang. Ook de Wereldbank benadrukte de noodzaak daartoe, omdat alleen langs die weg het vertrouwen van investeerders hersteld kan worden.
Die hervormingen dienen ook gericht te zijn op hoogkwalitatieve exportproducten. Dat de gemiddelde export van hightech producten bij de OECD landen op 18 procent ligt, maar in Turkije slechts op 4 procent, is veelzeggend.
Daarnaast dient het beleid in te spelen op factoren die Turkije erg gevoelig maken voor internationale ontwikkelingen. Zoals de geringe spaartegoeden en de snel gegroeide buitenlandse schuldenlast. Dit leverde Turkije bij economen de reputatie op van het meest kwetsbare land onder de fragile five van de opkomende economieën.
Om het probleem van de snel geroeide schuldenlast te illustreren eindigt dit artikel met een opmerking van Güven Sak, de directeur van de Turkse Stichting voor Economisch Beleidsonderzoek (TEPAV):
‘In het ideale geval lenen landen in tijden wanneer het slecht gaat, om de schulden in betere tijden terug te betalen. Turkije doet dan niet. Wij lenen in goede tijden, om nog meer te lenen wanneer het slecht gaat.’
Volg Peter Edel op Twitter
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)
