Optimisme over de Turkse economie [COLUMN]

[Door Peter Edel/Istanbul] – De lagere olieprijs stemt vicepremier en economiesupervisor Ali Babacan optimistisch over de Turkse economie. Voor Turkije, dat in 2013 voor 56 miljard dollar energie importeerde en over de eerste acht maanden vorig jaar voor 36 miljard, is goedkopere olie dan ook een flinke opsteker. Met iedere tien dollar die de olie in prijs daalt neemt het tekort op de handelsbalans met 4,4 miljard dollar af.

Olieprijs
De olieprijs kan nog verder dalen, misschien wel tot onder de 20 dollar per vat, maar de meningen verschillen. BP-baas Bob Dudley ziet niet snel een terugkeer naar boven de 100 dollar. Voor hem kan de prijs van olie langere tijd op 60 dollar stabiel blijven. Dudleys collega Claudio Descalzi van het Italiaanse Eni SpA verwacht daarentegen dat het weer richting 90 dollar kan gaan tegen het einde van het jaar. OPEC secretaris-generaal Abdalla El-Badri houdt zelfs een prijsstijging naar 200 dollar voor mogelijk, omdat de olie-industrie niet meer investeert in nieuwe projecten.

Zeker is dat de olie vorige week niet in prijs daalde, maar iets duurder werd. De oorzaak wordt gezocht in de staking van personeel van Amerikaanse olieproducenten, waardoor het geen trend hoeft te worden.

Nadelen
Babacan herkent in goedkopere olie ook nadelen. Russische toeristen geven minder uit in Turkije en de export naar Rusland, in 2013 het vierde afzetgebied voor Turkse producten,
zal volgens hem ‘wat lager’ worden.

Vorig jaar werd al 12,3 procent minder afgezet naar Rusland en vorige maand liep de export naar het noordoostelijke buurland met 32 procent terug vergeleken met januari 2014. De provincie Antalya, die het naast toerisme moet hebben van agrarische export, lijdt daar met name onder. Vijf groenten- en fruitexporteurs verklaarden op de rand van het faillissement te staan. Hoeveel dergelijke offers voorstellen ten opzichte van het voordeel van goedkopere olie blijft een punt van discussie.

Lagere rente
Omdat de inflatie door de lagere olieprijs terugliep (de meeste andere prijzen dalen zeker niet) kon de Turkse centrale bank (TCB) de rente verlagen. Dat TCB-gouverneur Erdem Basci het bij een half procent hield is verklaarbaar gezien de onduidelijke situatie op de internationale markten, door het besluit van de Europese Central Bank (ECB) om obligaties op te kopen (Quantitative Easing-QE), de daaraan voorafgaande waardestijging van de Zwitserse frank en het herstel van de Amerikaanse economie.

Zeer tegen de zin van president Erdogan verhoogde de TCB vorig jaar rigoureus de rente, om de lira te beschermen. De verstandhouding tussen Erdogan en Erdem Basci werd er niet beter door. Basci werd in 2007 op voorspraak van Erdogan benoemd, maar hield vervolgens ondanks de voortdurende druk van de president vast aan de onafhankelijkheid van de TCB.

Reputatie
Op zich is het niet uitzonderlijk dat regeringsleiders centrale banken tot maatregelen trachten aan te zetten. Zo valt het onderhoud op dat de Duitse bondskanselier Angela Merkel had met ECB-gouverneur Mario Draghi voorafgaand aan het Europese QE-besluit.

Het verschil is dat Erdogan de media gebruikt om Basci onder druk te zetten. Gênant voor de TCB-gouverneur, omdat bij een verlaging van de rente, hoe gering ook, de indruk ontstaat dat hij voor Erdogan door de knieën gaat. Dat is niet goed voor de reputatie van de TCB in het buitenland, en voor de lira evenmin.

Basci houdt echter voet bij stuk. Recentelijk overwoog hij weliswaar een volgende kleine renteverlaging, maar toen de inflatie in januari tegenviel schoof hij een beslissing uit tot eind februari. Wederom tot woede van Erdogan. Zo toonde Basci nog altijd niet naar diens pijpen te willen dansen. Erdogan zal doorgaan met hem het bloed onder de nagels vandaan te halen. Net zolang tot Basci opstapt en door een marionet van Erdogan kan worden vervangen.

Islamitische wetten
Erdogan pleit om verschillende redenen voor een lagere rente. Omdat islamitische wetten rente verbieden, maar ook omdat de inflatie er volgens hem lager door wordt. Hij denkt bij een lagere rente echter vooral aan meer economische groei en werkgelegenheid op korte termijn.

Gunstige cijfers daarover kan hij goed gebruiken bij de verkiezingen in juni. Zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) hoopt dan op een niet eerder behaalde tweederde meerderheid in het parlement. Zo wordt een nieuwe, volledig door de AKP vormgegeven grondwet mogelijk, en daarmee het presidentieel systeem waar Erdogan naar streeft. Dat laatste wordt ook de inzet van de verkiezingen.

Voormalig TCB-directeur Durmus Yilmaz meent dat een lagere rente niet automatisch tot meer groei leidt. Hij meent ook dat de inflatie te hoog is voor een dergelijke stap. Als het zou werken zoals Erdogan denkt dan kunnen de boeken van Adam Smith en John Maynard Keynes verbrand worden, zei Yilmaz. Erdogan reageerde op de voor hem kenmerkende wijze. Yilmaz kan het vroeger dan goed gedaan hebben zei hij, maar nu moet hij zich ‘met zijn eigen zaken bemoeien.’

Erdogan trekt zich weinig aan van gezaghebbende economen. Voor hem wegen de inzichten van zijn economieadviseur, de samenzweringstheoreticus Yigit Bulut, zwaarder. Bulut zou overigens wel eens een positie binnen de volgende regering kunnen krijgen. De AKP-aanhang zal dat prachtig vinden, want die smult van Buluts complotverhalen, maar voor de rest is het een nachtmerrie.

Renteloze leningen
Terwijl Basci zich bekommert om een structureel gezonde Turkse economie op de langere termijn, lijkt Erdogan niet voorbij de verkiezingen te willen denken.

Verder wordt gesproken over meer overheidsuitgaven, met gesubsidieerde renteloze leningen voor kleinere ondernemers. Zal het eveneens goed doen bij de stemmers. Zij die verontrust zijn over de last die zo op de overheidsbegroting en de staatsbanken komt te liggen worden gerustgesteld. Het budget zou als geheel nauwelijks overschreden worden dit jaar, want voor de hogere overheidsuitgaven in de eerste helft van het jaar wordt in de tweede helft gecompenseerd.

Als de verkiezingen achter de rug zijn gaat de vinger dus op de knip. Hoewel de indruk wordt gewekt dat de AKP de Turkse economie dient, is het vaak eerder andersom.

QE
Er wordt veel verwacht van het Europese QE-programma. Nadat de Amerikaanse Federal Reserve Bank (Fed) in 2008 met een soortgelijk programma was begonnen legde dat de emerging economies (EM) immers geen windeieren. Tot de Fed in 2013 met tapering begon stroomden de korte termijn investeringen – hot money – er royaal naartoe. Met zijn gunstige rendement haalde Turkije daar nog meer profijt uit dan andere EM’s.

De vergelijking gaat niet helemaal op, want het QE-programma van de Fed was in omvang drie maal groter dan dat van de ECB. Bovendien kunnen bij de mate waarin EM’s van de Europese QE profiteren ook onderhandelingen met Griekenland een rol spelen. Verder duurt het feest voorlopig maar tot 2016.

Fed
Verder kan Fed-voorzitster Janet Yellen roet in het eten gooien door de Amerikaanse rente te verhogen. Wanneer dat precies gaat gebeuren is onbekend, maar de verwachting is nog altijd in de tweede helft van dit jaar. Ieder geluid dat de Fed daarover laat horen doet de dollar stijgen, wat TCB-gouverneur Basci extra behoedzaam maakt.

Economen die meenden dat een Amerikaanse renteverhoging kon leiden tot een sudden stop van hot money naar EM’s zijn weliswaar iets voorzichtig geworden met die voorspelling, maar ze blijven erbij dat het allemaal stukken minder zal worden. Valt de Europese monetaire expansie tegen dan komt een definitief einde aan de periode waarin EM’s snel konden groeien door hot money. De zwakten van die markten zullen zich dan meer aftekenen, ook in Turkije.

Spaartegoeden
Twee van die zwakten, de snel gegroeide schuldenlast en de directe buitenlandse investeringen die niet naar het niveau van voor de financiële crisis terugkeren, noemde ik eerder al. Een ander teer punt, de geringe spaartegoeden bij Turkse banken, nog niet.

Die spaartegoeden bedragen in Turkije 14 procent van het BNP, wat laag is vergeleken met andere EM’s. Zoals China, met bijna 50 procent, of Maleisië met rond de 30 procent. De buffer tegen schokken, zoals een Amerikaanse renteverhoging, is daardoor in die landen robuuster dan in Turkije.

Het probleem van de geringe spaartegoeden wordt deels veroorzaakt door de gewoonte in Turkije om niet te sparen door geld naar een bank te brengen, maar door goud ‘onder het matras’ te bewaren. Verondersteld wordt dat zich daar grote hoeveelheden van dit edelmetaal bevinden.

Volgens Vicepremier Babacan zal de regering de bevolking oproepen om goud bij banken onder te brengen. Fijn plan, waarbij de vraag zich opdringt waarom regering dit niet eerder bedacht en nu wel. Zou als een indicatie begrepen kunnen worden dat men zwaar weer verwacht.

Peter Edel/Istanbul

Van Peter Edel verscheen onlangs De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen).

Volg Peter Edel op twitter.