“Samenzweren op z’n Turks” [COLUMN]

1
7

onrust[Door Peter Edel/Istanbul] – Op 22 en 23 juli jl. werden in Turkije ruim honderd politieagenten aangehouden. Het was een van de laatste ontwikkelingen in de ‘operatie’ van premier Erdogan en zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) tegen de ‘parallelle staat’, het AKP-jargon voor volgelingen van imam Fethullah Gülen binnen Turkse staatsgeledingen.

Eerder werden al politiefunctionarissen overgeplaatst, of op non-actief gesteld. Daarmee reageerde Erdogan op internetonthullingen over corruptie binnen AKP-gelederen, die alom aan de Gülenbeweging werden toegeschreven – behalve dan door de Gülenbeweging zelf.

Corruptie
De achterliggende bedoeling van de onthullingen was overduidelijk om de belangrijke lokale verkiezingen op 30 maart jl. te beïnvloeden. Erdogan sprak zelfs van een poging tot staatsgreep.

Dat een deel van de onthullingen over corruptie overtuigend overkwam (het andere deel was verdacht en wekte de indruk van vervalsingen) leidde er niet toe dat de AKP op 30 maart veel verloor. Gülen delfde zo het onderspit, maar dat weerhield Erdogan er niet van zijn campagne tegen de ‘parallelle staat’ voort te zetten.

Er werd al een tijd verwacht dat het niet bij genoemde ingrepen binnen de politie zou blijven. Kennelijk werden de weken voorafgaand aan de presidentsverkiezingen van 10 augustus, waarbij Erdogan kandidaat is, als het juiste moment beschouwd om Gülens agenten in de kraag te vatten.

De recente aanhoudingen leiden naar een gebied waar concrete bewijzen overheerst worden door tegenstrijdigheden. We gaan, met andere woorden, op de samenzweringstoer. Niet mijn favoriete invalshoek, maar in Turkije wordt het nu eenmaal vaak over die boeg gegooid en daarom moet het wel eens.

Iran
De agenten worden beschuldigd van valsheid in geschrifte, (vooralsnog niet nader omschreven) spionage en illegale telefoonopnames. In totaal werden 2280 personen afgeluisterd: journalisten, zakenmensen, AKP-ministers, adviseurs van Erdogan en last but not least Hakan Fidan, het hoofd van de nationale inlichtingendienst MIT.

251 van de afgeluisterde personen werden als verdacht aangemerkt in een onderzoek naar een aan Iran verbonden terroristische organisatie waar de AKP banden mee zou hebben: Selam Tehvid.

Een van de aangehouden politiefunctionarissen, het voormalige hoofd van de inlichtingenafdeling van de politie in Istanbul Ali Fuat Yilmazer, noemde Selam Tehvid ‘de meest geheime en gevaarlijke terroristische organisatie waar Turkije de laatste jaren mee geconfronteerd is geraakt.’ Yilmazer deed zijn verhaal in Gülens Engelstalige krant Todays Zaman, wat nauwelijks een verrassing mag heten.

Verder kwam in Todays Zaman oud-minister van Binnenlandse Zaken Sadettin Tantan aan het woord. Hij benadrukt dat Selam Tehvid al ver voor het aantreden van de AKP bestond. De organisatie was toen volgens hem verantwoordelijk voor een serie moorden, waaronder die op journalist Ugur Mumcu in 1993.

Vast staat dat Iran in opspraak kwam naar aanleiding van de moord op Mumcu. Leden van Selam Tehvid werden gearresteerd en veroordeeld, waaronder de veronderstelde leider, Nureddin Sirin, die tevens het tijdschrift Selam uitgaf (hij kwam in 2004 vrij).

Dat veroordelingen konden de twijfel onder het Turkse publiek of Selam Tehvid en Iran echt verantwoordelijk waren voor de moorden niet wegnemen. Dat een van de gearresteerde Selam Tehvid-leden verklaarde een bekentenis onder marteling te hebben afgelegd, was daar debet aan.

Er is vaak over gespeculeerd of achter de aan Selam Tehvid toegeschreven moorden in werkelijkheid de ‘diepe staat’ schuilging. Dat wil zeggen, de Turkse tak van het aan de Amerikaanse CIA verbonden Gladionetwerk. Maar over de moord op Mumcu ontstonden ook andere theorieën. In een daarvan werd een verband gelegd met Israël. Het een hoeft het ander niet eens uit te sluiten, want de Turkse diepe staat kende in de jaren negentig zeker banden met Israël.

In 2010 heropende de politie het onderzoek naar Selam Tehvid, waarbij de veronderstelde leider van de organisatie, Nureddin Sirin, in zijn doen en laten werd gevolgd. Dit onderzoek leidde uiteindelijk ook tot het afluisteren van AKP-kopstukken, waaronder MIT-baas Hakan Fidan.

Israël
AKP-gezinde columnisten noemen Selam Tehvid een fictieve organisatie. Zij hebben een totaal andere verklaring voor de afluisterpraktijken van Gülens politieagenten: spionage voor Israël.

Dat Gülen zich nauwelijks laat horen over Israëlische misdaden staat vast. Dat meningsverschillen over Israël (naast de Koerdische kwestie) aanleiding gaven tot zijn conflict met Erdogan eveneens.

De Gülenbeweging onderhoudt nauwe betrekkingen met de zionistische staat. Efrat E. Aviv van de Israëlische Bar Ilan universiteit beschreef ze in Fethullah Gülen’s Jewish Dialogue. Desgevraagd liet Aviv me weten dat de relaties tussen de Gülenbeweging en Israël zich de laatste jaren verder ontwikkeld hebben.

Mevrouw Aviv staat sympathiek tegenover de Gülenbeweging, maar stelt dat dit haar wetenschappelijke objectiviteit niet in de weg staat. Zo bevestigt ze dat Gülenvolgelingen boeken uit winkels en bibliotheken verwijderden waarin Gülen nare dingen over Joden schreef. Andere Gülensympathisanten hoor je daar nooit over en dat maakt Aviv enigszins bijzonder.

Aviv zegt geen specialist te zijn op het gebied van veiligheidszaken, maar verzet zich met enig voorbehoud tegen de gedachte dat Gülens politieagenten voor Israël spioneerden. Ze beargumenteert dit met de stelling dat Israël ook nu nog een zekere afstand tot Gülen behoudt. Dat Israëlische toestemming voor vestiging van Gülenscholen in de West-Bank uitblijft, is volgens haar van betekenis.

Daar voeg ik zelf nog aan toe dat Kimse Yok Mu, Gülens liefdadigheidsinitiatief, geld inzamelt voor de slachtoffers in Gaza. Een nogal atypisch trekje bij spionage voor Israël, al zou dat ook een stukje camouflage kunnen zijn.

De vraag die hoe dan ook blijft is of Israël verlegen zit om de hulp van Turkse politieagenten. Als die AKP-ministers af kunnen luisteren, dan kan de Mossad dat zeker ook heel goed.

Fehim Tastekin
Mede gezien Erdogans idiote vergelijking tussen Netanyahu en Hitler (die 50 miljoen mensen de dood injoeg, waar Bibi toch echt niet aan kan tippen) lijkt het in eerste instantie aantrekkelijk om de bewering als zou de Gülenbeweging voor Israël spioneren tot dezelfde categorie te rangschikken.

Iets soortgelijks geldt voor de aantijging uit de Gülenhoek dat de AKP en een Iraanse terreurorganisatie twee handen op een buik zijn. Goed, Turkije betrok olie uit Iran en balanceerde daarbij op het randje van de boycot tegen dat land. Bovendien kwam een dosis zwendel bij de goed-voor-olie deal met Iran aan het licht, als gevolg waarvan vier ministers aftraden. Daar staan echter legio fundamentele – of fundamentalistische – verschillen van sektarische aard tussen Ankara en Teheran tegenover.

De aantijgingen over en weer van de AKP en de Gülenbeweging lijden dus aan symptomen van ongeloofwaardigheid. Moet daarom geconstateerd worden dat Erdogan en Gülen trachten in te spelen op de gevoeligheid onder Turken voor samenzweringstheorieën?

Niet als het aan de Turkse journalist Fehim Tastekin ligt. Ik ken Tastekin als een gedegen journalist met veel interessante artikelen op zijn naam. Als buitenlandredacteur van de seculiere krant Radikal staat hij bovendien aan Erdogan noch Gülens kant.

Tastekin, die zelf door Gülens politieagenten werd afgeluisterd, heeft een punt. Hij stelt dat het politieonderzoek naar Selam Tehvid heropend werd in de dagen na de benoeming in 2010 van Erdogans vertrouweling (en volgens sommigen voormalig Gülenvolgeling) Hakan Fidan tot hoofd van de nationale inlichtingendienst MIT.

Die benoeming leidde onmiddellijk tot grote verontrusting in Israël. Voor de Mossad stond vast dat Fidan de ‘station chief’ in Ankara was van het Iraanse ministerie voor inlichtingen en veiligheid (MOIS).

Natuurlijk, de Mossad kan van alles en nog wat beweren, maar eerder was Fidan vertegenwoordiger van Turkije bij het Internationale Atoomenergieagentschap (IAEA) en pleitte toen voor het Iraanse recht om het nucleaire programma voort te zetten. Daar maakte hij sowieso geen vrienden mee in Israël.

Tastekin wijst verder op de tak van het politieonderzoek naar Salem Tehvid in Ankara. Dat kwam naar zijn zeggen op gang in 2012, nadat Israël de Turkse politie had voorzien van informatie over plannen om Israëlische activiteiten in Turkije op de korrel te nemen.

Net wanneer de door Israël en de Gülenbeweging veronderstelde AKP-Iran connectie een beetje aannemelijk wordt steekt echter weer een tegenstrijdigheid het vingertje op. Want probeer een alliantie tussen de AKP en Iran maar eens te rijmen met de Turkse steun aan de soennitische rebellen in Syrië. Die strijden immers tegen de met Teheran bevriende al-Assad.

Wie een conclusie van me verwacht moet ik teleurstellen. Geen haar op mijn hoofd. Conclusies zijn linke soep in het van tegenstrijdheden aan elkaar hangende samenzweringsland. Dat lesje heb ik jaren geleden al geleerd.

Peter Edel/Istanbul

Van Peter Edel verscheen onlangs De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen).

Volg Peter Edel op twitter.

1 REACTIE

  1. Was je altijd maar zo terughoudend met je conclusies. Als het alleen Erdo?an of de AKP betreft ben je altijd een stuk stelliger met je conclusies terwijl daaronder minimaal net zo op drijfzand gebaseerde of premature aannames zonder bewijs onder liggen.

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here