Escalerend conflict tussen premier Erdogan en imam Gülen [COLUMN]

8
5

erdo[Door Peter Edel/Istanbul] – Sinds drie jaar maakt Turkije een conflict mee tussen premier Erdogan en de in de VS woonachtige prediker Fethullah Gülen. In de eerste jaren van zijn bestuur kon Erdogan de diensten van de invloedrijke Gülen en zijn beweging goed gebruiken, om het oude seculiere establishment te verdrijven. Nadat die klus eenmaal was geklaard constateerde hij dat Gülen meer invloed in de staat had dan hem lief was. Een nieuwe tegenstelling was het gevolg. Er zijn over de hieruit ontstane ruzie verschillende artikelen op deze website verschenen. Hierbij de actuele situatie.

Gezipark
Aanvankelijk ontkenden beide partijen het geschil nog. Nu niet meer; het echte moddergooien is begonnen. Drie maanden na het Geziparkprotest, en het politiegeweld waarmee dat werd neergeslagen, beschuldigde Gülens Stichting van schrijvers en journalisten (GYV) de AKP ervan ‘laster’ te verspreiden. De AKP beweerde volgens GYV ten onrechte dat aangehouden demonstranten werden vrijgelaten door tot de beweging behorende aanklagers. Gülens politieagenten zouden met buitenproportioneel geweld olie op het vuur van het protest hebben gegooid.

Ook los van de AKP wordt veel invloed aan de Gülenbeweging toegeschreven binnen de politie. Aan de andere kant leek Erdogan zich tijdens het Geziparkprotest goed te kunnen vinden in het politieoptreden, waardoor de AKP nu een stok lijkt te zoeken om een hond te slaan.

MIT
In oktober verschenen in de VS ernstige beschuldigingen tegen Hakan Fidan, de directeur van de nationale inlichtingendienst MIT en een protégé van Erdogan. Volgens de Washington Post was Fidan verantwoordelijk voor ongeoorloofde inlichtingenoperaties aangaande Syrië. De Wall Street Journal schreef dat Fidan informatie aan Iran gaf waardoor voor Israël werkende geheim agenten gevaar liepen in dat land.

Dit is niet de plaats om te analyseren of deze beschuldigingen terecht zijn (wat betreft Iran meen ik in ieder geval van niet). Waar het om gaat is dat de AKP furieus reageerde toen Gülens Engelstalige dagblad Todays Zaman beide artikelen citeerde. Regeringsgezinde columnisten noemden Todays Zaman onderdeel van een ‘internationale samenzwering’ tegen MIT en Turkije.

Todays Zamans hoofdredacteur Bülent Kenes schreef kort daarna dat de AKP 6000 ‘legionairs’ betaalt om ‘ons’ op internet met ‘zwarte propaganda’ te bestoken. Kenes wordt er naar zijn zeggen via twitter van beschuldigd een ‘zionistische spion’ te zijn. Behoort zeker tot het repertoire van AKP en haar pleitbezorgers. Op een Nederlandse website over Turkije werd ik zelf ook ‘een jood’ en een ‘spion van Israël’ genoemd. In het geval van Kenes moest ik denken aan de goede betrekkingen tussen Fethullah Gülen en de Israëllobby in de VS, al bewijst dat natuurlijk niet dat hij een zionistische spion is. In ieder geval achten ook andere Turkse media het bewezen dat de AKP propaganda laat verspreiden via sociale media. Erdogans partij sprak dat niet eens tegen.

Dershanes
Erdogan laatst geïntroduceerde wapen om Gülens invloed aan banden te leggen is het sluiten van de dershanes, de onderwijsinstituten waar scholieren worden voorbereid op het toelatingsexamen voor universitair onderwijs. Dat bijspijkeren is hard nodig, want de kwaliteit van het middelbaar onderwijs houdt niet over in Turkije. Aan de andere kant worden leerlingen niet echt veel wijzer in de dershanes. Ze leren er vooral trucjes om door het toelatingsexamen heen te komen. Daar moet dan vaak stevig voor betaald worden.

De dershanes zijn voor een belangrijk deel in handen van de Gülenbeweging. Ze vormen een bron van inkomsten, maar zijn ook kweekvijvers voor nieuwe volgelingen. Daarom trof Erdogan de Gülenbeweging diep in het hart met zijn aankondiging de dershanes te zullen sluiten. Gülen reageerde des duivels. Hij vergeleek Erdogan met een farao, en het einde van zijn dershanes met een militaire staatsgreep. Aan het zoethoudertje dat de dershanes getransformeerd kunnen worden tot privéscholen had hij geen boodschap. Die moeten zich dan onderwerpen aan de eisen van de regering en daar voelt Gülen niets voor.

Gemengd onderwijs
Met de dershanekwestie is het conflict tussen Erdogan en Gülen hevig geëscaleerd. Hoe zal de volgende fase eruit zien? Gülens mogelijkheden lijken beperkt. Hij kan dan een vinger binnen de staat hebben, maar Erdogan maakt de wetten. Echter, de imam heeft een stok achter de deur en naarmate Erdogan hem in het nauw drijft bestaat de kans dat hij die tevoorschijn haalt. Erdogan wekt de indruk daar nu al op te anticiperen. Ik leg uit wat ik bedoel.

In maart volgend jaar worden in Turkije lokale verkiezingen gehouden. Voorafgaand daaraan spant Erdogan zich in om de meest conservatieve stemmers aan zich te binden. Zijn veelbesproken aanval op gemengd samenwonende studenten is daar een voorbeeld van. Vervolgens noemde Sadit Yakut, een parlementslid en medeoprichter van de AKP, gemengd onderwijs ‘een grote fout.’ Om daaraan toe te voegen dat ‘Insallah, deze fout in de volgende periode hersteld zal worden.’ Zal conservatieve Turken zeker aanspreken.

Kemal Kilicdaroglu, de leider van de Republikeinse Volkspartij (CHP), zag deze bui al hangen nadat Erdogan gemengd samenwonende studenten op de korrel had genomen. Zelf voorzag ik deze ontwikkeling al in mijn vorig jaar verschenen boek De diepte van de Bosporus. Daarin schreef ik: ‘Gescheiden scholen en universiteiten voor mannen en scholen zijn misschien de volgende logische stap.’ Wel, zie aan wat er gebeurt.

Stemmenverlies
Waarom probeert Erdogan zich van de trouw van een bevolkingsgroep te verzekeren die al sinds 2002 op hem stemt? Niet waarschijnlijk dat hij die stemmers snel kwijtraakt. Of toch wel? Gülen roept sinds 2002 op om AKP te stemmen. Door dat advies in te trekken kan hij de AKP een stevige dreun verkopen. Die mogelijkheid is niet uit de lucht gegrepen. Zo liet Mustafa Yesil van Gülens Vereniging van schrijvers en journalisten (GYV) onlangs tegenover de krant Taraf doorschemeren dat de fethullaci wel eens konden besluiten om de AKP te laten vallen. Gezien de populariteit van Gülen in Anatolië ligt daarmee stemverlies voor de AKP op de loer bij de algemene verkiezingen in 2015. De partij zou zich dan zelfs tot een coalitie gedwongen kunnen zien. Na meer dan tien jaar alleenheerschappij van de AKP zou dat een politieke omslag van proporties zijn. Zeker als het een coalitie wordt met wat nu de tweede partij van Turkije is, de CHP.

CHP
Bindingen met een regerende politieke partij in Turkije zijn belangrijk voor Gülen. In de jaren negentig had hij die achtereenvolgens met Tansu Cillers Partij van het Rechte Pad (DYP) en de Democratisch Links Partij (DSP) van Bülent Ecevit. Daarna volgde de AKP. Er zijn weinig alternatieven voor Gülen wanneer hij de AKP laat vallen. De Koerdisch georiënteerde Partij voor Vrede en Democratie (BDP) valt af. Niet omdat Gülen geen toenadering wil tot de Koerden, maar omdat de BDP de achterban van de PKK deelt en die verafschuwt hij. In 2011 vervloekte hij de PKK nog in een gebed. De ultranationalistische Nationale Actiepartij (MHP) dan? Weinig kans. De MHP heeft veel aanhang verloren en is mateloos verdeeld.

Blijft alleen de CHP over. Lijkt op het eerste gezicht al even onwaarschijnlijk. Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger van het Turkse secularisme en de oprichter van de CHP, draait zich om in zijn monumentale graf als hij hoort over een verbinding van zijn geesteskind met een imam die droomt over een terugkeer naar Ottomaanse waarden.

Gülens eerdere banden met de DYP en DSP leren dat hij niet per definitie tegen een alliantie met een seculiere partij is. Maar wat moet hij met CHP-leider Kilicdaroglu, van wie vriend en vijand meent dat hij nimmer in staat zal zijn een vuist te maken tegen de AKP. Kilicdaroglu is een aardige man en benadert de politiek op een relatief subtiele wijze, maar daar heeft een ambitieuze politicus niets aan in Turkije. Om daar te regeren moet je kunnen bulderen. Zoals Erdogan kan bulderen. Alleen zo maak je indruk op de Turkse massa, waar emoties vaak dieper raken dan standpunten.

Sarigul
Maar kijk eens, de CHP beschikt sinds kort over iemand die een keel van jewelste op kan zetten. Ik heb het over Mustafa Sarigul, de burgemeester van Istanbuls stadsdeel Sisli. Hij werd in 2005 uit de CHP gezet vanwege kritiek op toenmalig partijleider Deniz Baykal, maar keerde onlangs op het oude nest terug. Sarigul heeft ambities, bij de aanstaande lokale verkiezingen wil hij burgemeester van Istanbul worden.

Het burgemeesterschap van Istanbul is een goede uitgangspositie om de regeringsgebouwen in Ankara te veroveren. Erdogan begon daar ook als burgervader van deze Turkse metropool mee. Veel Turken menen dat Sarigul de enige is die het tegen de AKP op kan nemen. Daarom wordt er nu al rekening mee gehouden dat Kilicdaroglu het veld zal moeten ruimen.

De laatste tijd laat Sarigul bij geen enkele openbare gelegenheid verstek gaan; hij heeft een speciale voorkeur voor begrafenissen. Dat charmeoffensief blijft niet onbeloond. In opiniepeilingen benadert hij Kadir Topbas, de huidige (AKP) burgemeester van Istanbul, of overstijgt deze zelfs qua populariteit.

Corruptie
Sarigul heeft twee problemen. Zijn reputatie is bezoedeld met corruptie en het stadsdeel Sisli werd een puinbak onder hem. Hij weet dat Erdogan daarover bewijzen heeft, maar zal tegelijkertijd bekend zijn met zaken die de premier liever verborgen houdt. Binnen deze balans speelt zich een aardig spel af. Nimmer kan Sarigul op negatieve uitlatingen over Erdogan betrapt worden. Hij vindt dat de premier Turkije uitstekend heeft bestuurd, maar dat deze ‘nu vermoeid is en zijn positie dient over te dragen.’ Sarigul benoemt zich zo tot Erdogans opvolger, al is hij dan van een andere partij.

Sarigul mag dan een gematigd linkse achtergrond hebben, maar wat doet hij een rechtse en islamistische uitspraken! Zo rechts en islamistisch dat hij en Gülen wel eens niet afwijzend tegenover elkaar zouden kunnen staan. Een overstap van Gülen naar de CHP wordt dan opeens een stuk realistischer.

Theoretisch is er nog een mogelijkheid dat Gülen tot een vergelijk komt met Erdogan, al wordt die kans met de dag kleiner. Ook als hij de AKP trouw blijft zal hij echter een belangrijke machtsfactor blijven binnen de Turkse politiek. Met minder politieke reikwijdte had hij Erdogan de afgelopen drie jaar niet zoveel kopzorgen bezorgd. De premier had dan al lang een list bedacht om hem buiten spel te plaatsen. Doorgaans is hij daar erg goed in, maar in het geval van Gülen wil het niet vlotten. Daarmee lijkt het er alleszins op dat de botsing tussen die twee garant staat voor nog veel meer ophef in de komende periode.

Peter Edel/Istanbul

Van Peter Edel verscheen onlangs De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen).

Volg Peter Edel op twitter.

8 REACTIES

  1. Interessant stuk. Valt me alleen op dat president Gül bij jou (letterlijk) in het stuk niet voor komt. Hij heeft een historie van het lijmen van conflicten, en ook hij lijkt, waarschijnlijk met steun van Gülen, het leiderschap van de AKP te ambiëren.

  2. Heb je helemaal gelijk in Tjibbe. Gül heeft zeker een plaats in dit alles en ik had hem ook moeten noemen. Omdat hij de voorkeur van Gülen krijgt boven Erdogan. Eerder hield ik er daarom sterk rekening mee dat Gül wel eens de nieuwe premier kon gaan worden.

    Sinds Sarigul op het toneel is verschenen is echter veel veranderd. Gül heeft (los van zijn politieke standpunten) veel karaktertrekken gemeen met CHP-leider Kilicdaroglu. Te zacht, daar komt het op neer. Te zacht in ieder geval om het tegen Sarigul op te nemen. Die maakt köfte van Gül.

    Veel zal afhangen van de uitslag van de lokale verkiezingen in maart a.s. Gaat Sarigul in Istanbul winnen, dan is er veel kans dat hij bij de algemene verkiezingen in 2015 de CHP gaat trekken. Gülen zal er dan beslist rekening mee houden dat Gül wel eens niet tegen hem opgewassen zou kunnen zijn. Een switch naar de CHP en Sarigul kan dan een realistische optie worden.

    Aan de andere kant is het de vraag wat Erdogan gaat besluiten. Het is in theorie namelijk mogelijk dat hij de statuten van de AKP aanpast waardoor hij voor een vierde keer voor het premierschap kan gaan. Dwz als hij er voor die tijd niet in slaagt de grondwet zo te veranderen dat hij president kan worden met de volmachten die hij nastreeft. Hij lijkt er in ieder geval weinig voor te voelen om de politiek achter zich te laten.

    De kans dat het goed komt tussen Erdogan en Gülen wordt ondertussen steeds kleiner.
    Een ding staat vast: de geschiedenis leert dat Gülen er de voorkeur aan geeft om zich aan de sterkste (of de regerende) partij of politicus te binden. Kan Gül dat worden dan zal hij waarschijnlijk voor hem gaan. Het blijft zoals ik al schreef echter de vraag of Gül de sterkste kan worden met een Sarigul die op de loer ligt.

  3. Had mezelf voorgenomen om niet meer te reageren op de welbekende (complot)theorieën van je petertje, maar kan het niet laten.
    Als ik het zo eens lees heb jij overal een mannetje zitten die jou van schrijfvoer voorziet petertje. Bij Fethullah Gülen heb je een spion, bij Erdogan, CHP en ja zelfs de MIT staat voor schut. Ik heb medelijden met je petertje.

    • Ik begrijp dat je Peter niet aardig vind maar om hem nu zo machtig te maken dat hij enige spionnen in de verschillende setting zou hebben is wel een overwaardering van zijn situatie als schrijver van leuke kritische stukken over het wel en wee in Turkije. Overigens is het gebruik van verkleinwoorden een zwaktebod hoor.

  4. RTE heeft zijn missie voltooid. Door zijn houding inzake kwestie Syrië en toenaderingspogingen tot de Shanghai-samenwerkingsorganisatie, willen zijn meesters hem geen bot meer toewerpen en is daardoor in een neerwaartse spiraal vervallen.

    Sarigül geniet nu al de steun van de Güllenisten, George Soros en de VS en wordt klaargestoomd om RTE te vervangen. De RTE aanbidders hoeven niets te vrezen. Er zal niets veranderen met Sarigül. Sarigül is namelijk RTE 2.0

  5. Dat zouden veel mensen niet begrijpen!en veel Turkse mensen zijn zeer onwetend over de gang van zaken kwa politiek en religieuze zaken,maar Peter begrijpt het wel!!ik ben altijd anti gulen geweest omdat het een zeer grote soefie is en heel vaak anti islamitische uitspraken doet,zoals ik laatst ergens zag dat een van zijn aanhangers ergens in een kerk met christelijke en joodse dialogisten de islamitische gebedsoproep doet en niet erbij zingt dat hij getuigt dat Mohammed zijn profeet is,maar ik ben geen journalist of een schrijver van beroep dus ga ik hier ook niet zeer brede schrijnwerken van maken(wat ik overigens ook niet kan)maar gulen en zijn getto moet ik niet!!!! En iedereen die Erdogan beetje kent weet dat het een sympathisant is van moslim broederschap die wel veel verschilt van de gulenleer(jankleer van gulen want dat is wat ie goed kan)en emotie is de voeding van de onwetenden

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Please enter your comment!
Please enter your name here