‘Oud nieuws’

Je kan met oude kranten verschillende dingen doen. Onlangs zagen we een straatverkoper simitler (broodje met sesamzaad) in oude kranten verpakken. Weinig hygiënisch en gelukkig niet gebruikelijk, want je zou er anti-simit van worden. Oude kranten kun je ook lezen. Dan leer je over ondertussen bijna vergeten zaken, die echter niet geheel onbelangrijk zijn ten aanzien van het heden.

Neem een vijftien jaar oud artikel dat we vonden over gesprekken tussen de oud-ambassadeur namens de VS in Turkije Morton Abramowitz en Recep Tayyip Erdogan, die toen nog burgemeester van Istanbul was. Veel ambitie om hoger op te komen had Erdogan op dat moment nog niet, maar Abramowitz vond dat hij in de wieg was gelegd voor een leidende positie in nationaal verband en probeerde hem daarvan te overtuigen.

Van de AK-partij had nog niemand gehoord en Erdogan zat nog bij de Refah partij van Necmettin Erbakan. Abramowitz zag het wel zitten als hij de leiding van die partij over zou nemen. De Amerikanen hielden al langer hun vinger aan de pols bij Erdogan. Zo blijkt uit hetzelfde artikel dat hij in de vroege jaren negentig ontmoetingen had met een zekere Graham Fuller. Abramowitz en Fuller tonen enige opvallende overeenkomsten. Beiden hadden een binding met de Amerikaanse inlichtingendienst CIA, een club waar je nooit echt afscheid van neemt. Verder kennen ze elkaar van een Amerikaans initiatief gericht op het creëren van een onafhankelijke republiek in de Chinese provincie Xinjiang onder de naam Oost-Turkestan. In Xinjiang wonen Oeigoeren en die zijn in veel opzichten verwant aan de in Turkije en Centraal-Aziatische landen levende volken. Met chinezen hebben ze niet zoveel, reden waarom ze graag onafhankelijk zouden worden. De VS wil hen daar graag bij helpen, met Abramowitz en Fuller voorop.

De namen van Abramowitz en Fuller kwamen ook naar voren in verband met de religieuze leider Fethullah Gülen. Dat wil zeggen toen deze tegen een probleempje aanliep met zijn verblijfsvergunning in de VS. Abramowitz en Fuller behoorden tot degenen die een brief schreven aan de Amerikaanse autoriteiten om hen van de specifieke kwaliteiten en de zwakke gezondheid van Gülen te overtuigen, zodat deze in de VS kon blijven.

In de tijd waarin Abramowitz ontmoetingen had met Erdogan, woonde Gülen nog in Turkije. Het artikel dat we vonden benadrukt dat hij het toen goed kon vinden met de Partij van Rechte Pad (DYP) van Tansu Ciller. Er was ook een verbinding tussen Gülen en de Contra-terreur eenheid die in opdracht van Ciller in het leven was geroepen door voormalig MIT kopstuk Mehmet Eymür. Althans, dat verklaarde oud-premier Mesut Yilmaz later. De Contra-terreur eenheid van Eymür slaagde er destijds bijna in PKK-leider Abdullah Öcalan te liquideren.

Hoewel ze met Ciller samenwerkten, meenden de Amerikanen dat Gülen beter tot zijn recht zou komen in de context van de Refah-partij. Gülen en Refah-leider Erbakan konden echter niet goed door een deur. De rest van het verhaal is bekend. Een jaar later was een aantal generaals zo vriendelijk een postmodern mes op de keel van Erbakan te plaatsen. Erbakan trok zich vervolgens terug, terwijl Refah werd ontbonden door het Constitutionele Hof, om uiteindelijk plaats te maken voor de AK-partij, waarvan Erdogan de leider werd. Met volledige instemming van de VS en de CIA waarvan je op zijn zachtst kan zeggen dat men hem bij zijn opkomst in de politiek stimuleerde.

Een aardig detail is dat het artikel waar we deze wijsheden uit citeren in oktober 1996 verscheen. Een maand dus voor het auto-ongeluk in Susurluk waarbij de illegale structuren die door Tansu Ciller in het leven waren geroepen pijnlijk duidelijk op het wegdek kwamen te liggen. Bijna werd ook de Amerikaanse rol bij dat alles onthuld, dat scheelde maar een haartje. Paniek in ieder geval in Langley, Virginia, waar besloten werd in de daarop volgende periode een aantal cruciale figuren naar de VS te halen. Zoals Mehmet Eymür, die vervolgens in dienst trad van de CIA. En de toenmalige Amerikaanse ambassadeur Marc Grossman, die ook al tot over zijn oren in allerlei onverkwikkelijke betrokken was.

Ook Fethullah Gülen vertrok op instigatie van de CIA naar de VS. Daar was lang niet iedereen het daar mee eens, aangezien Gülen toen nog door velen beschouwd werd als een gevaarlijke islamist. Het propagandaoffensief over tolerantie, dialoog en een democratische islam dat later zoveel vruchten af zou werpen, functioneerde toen nog verre van optimaal. Maar de CIA meende dat Gülen vanuit zijn nieuwe onderkomen in Saylorsburg Pennsylvania heel goed aan de touwtjes zou kunnen trekken van de AK-partij en Erdogan, wiens opkomst eerder zo zorgvuldig was begeleid. Turkije werd weliswaar nog geregeerd door een coalitie van Bülent Ecevit en Devlet Bahceli, maar een financiële crisis van proporties was voldoende om daar een einde aan te maken.

Nog een dingetje. Uiteraard moet je in Turkije ernstig uitkijken met het beschrijven van dit soort zaken. Voordat je het weet loop je rond met het etiket van Ergenekon-lidmaatschap op je borst. Niet goed voor iemands reputatie in een land waar steeds meer overheidsinstanties door Gülen-exponenten worden bestierd en zich al tientallen journalisten achter de bouten bevinden.

(Peter Edel/Istanbul)